UFRS 15 “Müşterilerle Yapılan Sözleşmelerden Doğan Hasılat-Revenue from Contacts with Customers”Standardı’nın Getirdikleri

UFRS 15 “Müşterilerle Yapılan Sözleşmelerden Doğan Hasılat” Standardı,  UMS 18 “Hasılat” ve UMS 11 “İnşaat Sözleşmeleri” Standardlarını ve ilgili yorumlarını yürürlükten kaldıracak olup, UFRS 15, 1 Ocak 2017 tarihinde ve sonrasında başlayan yıllık raporlama dönemleri için geçerli olmak üzere uygulanmaya başlanacaktır. 
Yeni standardın temel prensibi, şirketlerin geliri mal veya hizmetleri müşterilerine şirketin bu mal veya hizmetleri devretmesi karşılığında hak kazanmayı beklediği bedeli yansıtacak şekilde muhasebeleştirmeleridir. Ayrıca yeni standardın, hasılatın istisnai türdeki uygulamalarının tanımlanmasına ve muhasebeleştirilmesine ve finansal tablo dipnotlarında yatırımcıların gelir hakkında daha iyi bir düzeyde bilgilendirilmesine ilişkin detaylı hükümler içerdiği görülmektedir.

UFRS 15 ayrıca, mevcut UFRS 18 Hasılat standardının yeterli cevap veremediği çoklu unsurlu anlaşmalar, değişken fiyatlama, iade hakları, garantiler ve lisanslama gibi alanlarda da açıklamalar getirdiği görülmektedir. 

Standardın yürürlüğe girmesiyle birlikte, özellikle gayrimenkul, telekom ve IT, performansa dayalı veya şarta bağlı ücretlerin yaygın olduğu varlık yönetimi, yasal ve profesyonel hizmetler, perakende  gibi   sektörleri etkilemesi beklemektedir.

1. 
   Mevcut UMS 18 Hasılat Standardının Eksik Kalan Yönleri 
   Hasılat konusunda neden yeni bir standarda ihtiyaç duyulduğuna ilişkin yapılan değerlendirmelerde, iki konu öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi, mevcut hasılat standardının  gelirin tanımlanması konusunda ve kamuyu aydınlatma açısından dipnotlarda açıklanan bilgiler açısından yetersiz kalmasıdır.
   
   UMS 18 Hasılat Standardı gelirin yeterli bir tanımını yapmamakta; örneğin, Çok Unsurlu İşlemlerin muhasebeleştirilmesi, gibi pek çok önemli konuda yeterli açıklama getirmemekte ve karmaşık işlemlerde yetersiz kalmaktadır. Buna mukabil, Amerikan standartları gelirin tanımına ilişkin detaylı ve bazen tereddüt yaratabilecek açıklamalar getirmekte, bu nedenle bazı şirketler gelirin tanımında UMS 18’de yetersiz kalan konularda Amerikan muhasebe standartlarına başvurmaktadırlar.

İkinci bir konu, mevcut UMS 18 Hasılat Standardı’nın da kamuyu aydınlatma zorunluluklarının yetersiz kalınmasıdır.  Yaygın kanaate göre, finansal tablo dipnotlarında gelir hakkındaki bilgiler yetersiz açıklanmakta olup, bu açıklamalar  finansal tablolardaki diğer unsurlarla uyumlu olmayabilmektedir.

1. UFRS 15 Standardının Getirdikleri

UFRS 15 standardında gelirin tanımlanmasına ilişkin daha detaylı tanımlamalar yapılmakta, ayrıca dipnotlarda sözleşmelere ilişkin detaylı bilgiler verilerek yatırımcıların işletmenin gelirleri hakkında detaylı değerlendirmeler yapmasına imkan verilmekte; dipnotlarda şirketlerin yatırımcıların gelirin belirsizliği, zamanlaması ve doğasını anlayabilmelerini teminen, gelirleri ile ilgili yaptıkları  sözleşmeler  hakkında sayısal ve niteliksel bilgiler içeren detaylı bilgilerin açıklanması ve bu suretle yatırımcıların şirketin gelirlerinin doğasını,zamanlamasını ve olası belirsizlikleri  daha iyi anlayabilmeleri mümkün olacaktır.

UFRS 15 ayrıca, mevcut UFRS 18 Hasılat standardının yeterli cevap veremediği çoklu unsurlu anlaşmalar(multiple-element arrangements), değişken fiyatlama(variable pricing), iade hakları(rights of return), garantiler ve lisanslama(warranties and licensing) gibi alanlarda da açıklamalar getirdiği görülmektedir.

2.1. Standardın Kapsamı

Standardın kapsamına aşağıdaki konular girmektedir;
 
• Müşterilerle yapılan gelir sözleşmeleri  içinde  yeralan aşağıdaki konular;
            -Mal Satışları 
             -İnşaat Sözleşmeleri de dahil olmak üzere hizmet verme
             -Fikri mülkiyet haklarının tescili
• Takas edilemeyecekler hariç olmak üzere,  parasal olmayan varlıkların takası

2.2. Gelirin Tanımlanması 
UFRS 15, gelirin tanımlanması kurallarını tamamen değiştirmiştir. UFRS 15 ne zaman ve ne kadar gelir tahakkuk ettirilmesi gerektiği konusunda detaylı bir çerçeve çizmektedir.  
Yeni standart, gelirin tanımını diğer unsurların yanında belli bir noktada mı belirli bir zaman dilimi içinde mi belirlenmesi gerektiği kriterini değiştirmektedir.

III.Yeni Standart En Fazla Hangi Sektörleri Etkilemektedir?
Yeni standarddan  en fazla etkilenmesi beklenen inşaat, perakende, bilişim ve yazılım sektörleri açısından önem arz eden hususlar aşağıda özetlenmektedir .

İnşaat Sektörü ile ilgili beklentiler

UFRS 15’in inşaat sektöründe aşağıdaki  konularda rehberlik etmesi beklenmektedir:

• Sözleşme değişiklikleri mevcut veya gelecekteki sözleşmeler üzerinde nasıl bir etki yaratacaktır ?
  • Aynı müşteri ile ikinci bir sözleşmeye girildiğinde orijinal sözleşme üzerindeki gelir etkisi ne olacaktır?
  • Gerçekleşen Maliyet Modeli(cost to cost method) kullanarak performans tahmin edileceği zaman hangi maliyetler dahil edilmelidir?
  • Teşvik ödemeleri nasıl hesaplanmalıdır?
  • Sözleşmelerle ilgili  elde etme maliyetleri aktifleştirilmelimidir, gider olarak mı kaydedilmelidir?

Perakende Sektörü İle İlgili Beklentiler

Perakende sektörü açısından bakıldığında UFRS 15 gelirin tanımlanmasına ilişkin aşağıdaki konulara cevap vermesi beklenmektedir:

• Müşteri devamlılık programlarının mevcut satışlar ve hasılat üzerindeki etkisi ne olacaktır?
  • Hediye kart satışlarından elde edilen gelirin erken ödeme etkisi nasıl olacaktır?
  • Üstlenilen kurulum hizmetleri yükümlülükleri ayrı bir edim yükümlülüğü getirir mi ya da bu hizmetler ürün satışı ile birlikte mi değerlendirilmelidir? 
  • Standart ve uzatılmış garantiler nasıl uygulanmalıdır?
  • Müşteri kazanç ve iade hakları geliri nasıl etkileyecektir?
  • İade edilemez ön ödeme ücretleri alındığında hasılat olarak kaydedilebilir mi? 

Bilişim ve Yazılım Sektörü İle İlgili Beklentiler

Bilişim ve yazılım sektörü açısından bakıldığında UFRS 15 gelirin tanımlanmasına ilişkin aşağıdaki konulara cevap vermesi beklenmektedir:

• Varolan yazılımın yüklenmesi ve satış sonrası destek hizmetleri ilgili yazılımın satışından ayrı olarak düşünülebilir mi?
  • Zamana dayanan lisans(time-based license) geliri belirli bir zaman içinde mi yoksa zamana dayanarak mı gelir kaydedilmelidir?
  • Aynı müşteri ile ikinci bir sözleşme yapıldğı zaman orjinal sözleşme üzerindeki geliri ne zaman etkileyecektir?
  • Yazılım ve hizmetlerden oluşan bir pakette toplam fiyat bireysel edim yükümlülüklerine nasıl dağıtılacaktır?
  • Lisans başlamadan once gelir tanımlanabilir mi?
  • Servis sağlayıcıların kaynak sunucu üzerinde kurulan yazılım(SaaS) sevkiyat modellerinde  lisans ve altyapı kullanım hizmeti ayrılabilir mi?
  • Kullanım hakkına dayalı fiyatlama içeren yazılım satışları nasıl gelir kaydedilmelidir?